Blauwdruk voor een cultuurpartij

Geplaatst op 7-04-12. In: Verhaal & Actualiteit

Cultuur mist tot op heden een stem in het parlement. Waarom geen “cultuurpartij”? Laat het bij een aanzet blijven of een oprisping, wat geeft het?

Zo’n cultuurpartij zou cultuur binnen bestaande politieke machtsverhoudingen een eigen plek kunnen geven. Een minister van cultuur kan door zo’n partij ter verantwoording geroepen worden. Met hulp van zo’n partij kan cultuur zich weerbaarheid verschaffen.

Ik neem het woord cultuur in een brede zin. Niet ‘antropologisch breed’, dus alles omvattend wat een mensenmaatschappij maar voortbrengt, maar wat ik zou willen noemen ‘geografisch breed’. Dat wil zeggen, zowel regionale culturele uitingen en instellingen als instellingen met een (inter)nationaal bereik. Anders gezegd, een cultuurpartij vertegenwoordigt belangen van folklore en traditie niet minder dan de als ‘cultureel’ te boek staande instellingen zoals musea, theaters, muziekhallen en bibliotheken.

Een cultuurpartij doorbreekt het eenrichtingsverkeer zoals dat nu bestaat. Politieke partijen nemen vanuit Den Haag (of Brussel) besluiten, met tussenkomst van provinciaal- en gemeentelijk bestuur. Politieke partijen dragen meestal nationale – of eigenlijk vooral internationale – visies uit en worden vervolgens in de regio in praktijk gebracht. Een cultuurpartij kan een omkeermanoeuvre maken. Zo’n partij kan, door zich politiek te organiseren, plaatselijke culturele ‘grondstoffen’ stellen tegenover het grote, (inter)nationale ideeënapparaat met de concreetheid van couleur locale of culture (inter)nationale. Couleur locale en culture (inter)nationale tegenover met het eenrichtingsverkeer van de ideologieën. Lokale culturele belangen bevrijden zich daarmee van het populisme door zich te voorzien van culturele weerbaarheid en – trots.

In de huidige politiek is eenrichtingsverkeer het belangrijkste probleem. Daar kan geen sociaal medium tegenop. Wie kosmopolitisme bedrijft in de vorm van politieke idealen kan niet om dat eenrichtingsverkeer heen. Het is een teken aan de wand dat zoiets als een cultuurpartij, maar dan niet in het klein, zoals Leefbaar zus of zo, nog steeds niet is voorgesteld als oplossing. De grote ideologieën – liberalisme, christendom en socialisme – kiezen er liever voor zichzelf in stand te houden dan hun oor te laten hangen naar het plaatselijke of culturele. De stagnatie van ‘Europa’ is daar een treffend voorbeeld van. Economie alleen is identiteitsloos. Hoeft ook niet, het plaatselijke komt vanzelf tevoorschijn. Goed- of kwaadschiks (zie voor dat laatste Manuel Castells’ The Information Age).

Ik doe een paar suggesties voor motieven voor een cultuurpartij.

Motief 1. Gemeenschapszin ontwikkelen op basis van culturele eigenheid.

Zonder gedeelde eigenheid is het leven niet alleen niet leuk om te leven, wat het merendeel der mensheid aangaat althans, je ontleent er ook een levenslang sociaal gevoel van zelfvertrouwen aan, waarbij belangstelling voor anderen vanzelfsprekend is. Je eigen andersheid is pas leuk om te ervaren als je die van anderen leert kennen. De mythe van aan het eigene inherente vijandschap ten opzichte van anderen wordt hardnekkig in stand gehouden door een ideologisch kosmopolitisme en individualisme. Er zou een continue wereldoorlog plaatsvinden op aarde als die daarin gelijk hadden. Of het in stand houden van eigenheid was al ter ziele geweest zodra de mens op aarde was verschenen. In Australië zijn volkjes van een paar honderd zielen zo trots op hun voor hun buurvolkjes onverstaanbare uitdrukkingen, dat zij die extra aanzetten en cultiveren. Nooit iets gehoord over continue stammenstrijd in Australië. (Haat en nijd verschenen pas op grote schaal op dat continent met de komst van ‘onze’ ideologieën.)

Motief 2. Consumentisme als wereldbeeld ontkrachten.

Filosofen verbazen zich over het doorslaande succes van het consumentisme dat op dit moment de wereld in zijn greep houdt. Hun radeloze antwoord daarop is: niks aan te doen, niet meer te stoppen, maar het beste van zien te maken. Zoals dat op elk sociaal probleem van toepassing lijkt. Geen ideologieën meer die ertoe doen, dus ook geen normen en dus al helemaal geen zorgen meer. Klaar is Kees. Met een redelijke baan red je het zo best tot je pensioen.

Consumentisme is als een vijver of een meer waar, door gebrek aan soortelijk gewicht, alles wat nieuw is boven komt drijven. Je hebt tot alles toegang wat je je maar wenst, alles is binnen je bereik. Informatie over wat je weten wilt is vrijwel gratis, net als sociale interacties die zich over de planeet uitstrekken. Met een muisklik is elk artikel, elke dienst toeleverbaar. Je zwemt als het ware te midden van consumpties die aan de oppervlakte drijven.

Een cultuurpartij brengt daar verandering in aan. Een Elfstedentocht is, om maar wat te noemen, een cultuurgoed waarbij het consumentisme niet of nauwelijks toegang krijgt. Een Sunneklaasviering op Ameland idem dito. Het bezoek aan een museum of een concert staat haaks op haastig, oppervlakkig consumeren. Erfgoed en cultuur vormen de diepere lagen in de vijver van het consumeren. Zij leiden naar de bodem en het ontstaan van wat we consumeren.

Hoe makkelijker we consumeren des te armetieriger staat de cultuur erbij. Cultuur is niet het vingertje dat opgestoken wordt tegen de zonde van het consumeren, zij is integendeel plezier in het sociale waarbij eenzame consumptie zielig afsteekt. Hoeveel roem een iPad of een iPhone ook weet te genereren, je staat er zielig bij als je staat te chatten of te bellen voor een schilderij of op een buurtfeest. Cultuur ontmaskert consumentisme als vijand van het hogere – of juist het lagere of diepere, als in de vijvermetafoor – en het sociale.

Motief 3. Onderwijs inspireren met lokale en culturele invloeden.

Vooral het basisonderwijs kan baat hebben bij een cultuurpartij met tanden. We hebben al de plaatselijke canons, we hebben erfgoedonderwijs, subsidies voor cultuurbezoek, maar we hebben nog geen ‘rechten’ om invulling te geven aan bepaalde onderwijsaspecten. Zoals tijd en geld voor onderwijs in lokale taal en geschiedenis. Rechten om plaatselijke humaniora aan te mogen bieden moeten landelijk bevochten kunnen worden. Het aanbod van een plaatselijke canon moet het niet al bij voorbaat hoeven afleggen tegen een aantal leidende historici die zo’n aanbod lamleggen met een brief, zoals gebeurde bij de nationale canon. Feesten die culturele waarden hebben, moeten aandacht kunnen krijgen in het onderwijs. Of zelfs een vrije dag.

Motief 5. Antwoord op de paradepaardjes van de ideologieën

Hoezeer lokaal bestuur beheerst wordt door de centrale politiek is te zien aan voorbeelden die kunnen doorgaan voor paradepaardjes van de drie politieke richtingen die we kennen: een winkelketen als Albert Heijn of C 1000 voor het liberalisme, een basisschool (openbaar, maar niet noodzakelijk) voor het socialisme en de viering van het Paas- of Kerstfeest met een extra vrije dag voor het christendom. Het zijn alle drie hoogst nuttige, zo niet onmisbare zaken voor een gemeenschap, maar zij leggen alle drie een claim op evenzo nuttige functies die door de gemeenschap zelf ingevuld zouden kunnen worden. Zo hoeft een Albert Heijn geen “Albert Heijn” te heten om toch zijn diensten aan de plaatselijke markt te kunnen leveren. Zo hoeft een basisschool geen contextvrije taal-, geschiedenis- en aardrijkskundeles te geven om toch gelijke kansen na te kunnen streven voor het vervolgonderwijs. En zo zou een Mattheüspassion geen hindernis moeten te zijn voor het ontsteken van een paasvuur of een lenteviering van lokale herkomst. ‘We’ zitten vast aan feesten waar te weinig voeling mee is. Ons feestgevoel staat op een zeer laag pitje.

Hoe het komt dat dit alles in zo’n vrij land als het onze niet met één hamerslag van het gemeentebestuur geregeld wordt is al ter sprake gekomen. We zijn, niet alleen in ons land maar in het Westen als geheel, gewend geraakt aan de suprematie van monoculturen. Vanuit een hoofdkantoor, of dat nu in New York (VN en IMF) of Rome (Vaticaan) staat, zijn we gewend de wereld te besturen met als ideaal verwezenlijking van één enkele godsdienst, één soort maatschappijstructuur of één enkel product voor alle mensen. De Nieuwe Mens verwezenlijkt zich pas als de boodschap van dat nieuwste Nieuws hem overal bereikt. Dat zit hem nu eens in de laatste leermethodes voor het onderwijs, waarin de nieuwste vinding van de wetenschap verwerkt is, dan weer in de nieuwste iPad of rabarbervla, dan weer in het oersymbool van al het nieuwe, het vinden van de Christus in onszelf en Zijn wederopstanding.

De tegenstroming van dit monolithische gebeuren is op weg zich overal te laten gelden. De Nieuwe Mens is niet meer alleenzaligmakend. Monoculturen, of die nu religieus, monetair of politiek, van aard zijn, pedagogisch, cultureel of agricultureel, ze zijn allemaal op de terugweg. De tegenstroming van het plaatselijke is in gang gezet. Het wordt tijd daar een politiek profiel aan te geven. Anders dan het protestgeluid van immigrantenhaters en hun linkse tegenhangers met hun standaardslogans. Maar ook anders dan de lokale kneuterclubjes met hun minderwaardigheidscomplex.

We hopen u spoedig te verwelkomen!