Die Krise der Narration door Byung-Chul Han

In: Boekbesprekingen

Sneeuwwitje ontwaakt?

Met Die Krise der Narration uit 2023 van de filosoof Byung-Chul Han lijkt het erop dat Sneeuwwitje dan eindelijk ontwaakt. Ik bedoel die Sneeuwwitje die, als volks-narratieve rivaal van Koningin-Christendom, al sinds mensenheugenis in een diepe slaap verzonken is. (Zie de homepage van deze website.)

In zijn volijverige volgzaamheid van Walter Benjamin’s befaamde kritiek op het verdwijnen van het volksverhaal (zie ook Wim de Haas’ Verhaal als opvoeding waarin die kritiek royaal besproken wordt) opent Han de sluizen naar een breder publiek. Dat wil zeggen, zijn boekje wordt nu al vaak en in positieve zin besproken en wordt bovendien goed verkocht.

Het gaat bergafwaarts met de cultuur in ieder opzicht, nu digitale informatie de plaats inneemt van het gemeenschapsvormende verhaal. Aldus de wel zeer pertinente stelling van Han. Hoe diep treurig dat is krijgt de lezer in geuren en kleuren voorgeschoteld. Goddank, let wel. Het werd een keertje tijd. Geen vage hints meer richting het belang van “het verhaal” voor gemeenschapszin en welzijn en, niet te vergeten, het besturen van een land, zonder daar ook maar enige inhoudelijke argumenten aan te verbinden. Nee, hier wordt filosofisch tot de bodem gegaan van wat we missen en waar we het mee te stellen hebben. En dat ons daarmee een diep, diep droevig lot beschoren is, daar kan hij maar niet over uit.

Han legt de oorzaak van het verdwijnen van het gemeenschapsvormende verhaal in de moderniteit, die Spätmoderne. Met Benjamin’s kritiek op de roman als uitgangspunt. En in het neoliberalisme met zijn waardenvrije uitwisselbaarheid van informatie. Wat ons rest is niet meer dan consumptieve storytelling. “Der lauten Ruf nach Narrativen deutet auf deren Funktionsstörung hin”, schrijft hij in het voorwoord.

We leven in een “postnarratieve tijd”, waarin storytelling storyselling is geworden. Het christelijke verhaal had alles in zich om elke dag een zekere zin te geven. Ha, denk ik dan, het vele eeuwen in alles dominerende verhaal krijgt nu de volle aandacht. Maar nee, Han schenkt geen enkele aandacht aan de invloed van het christendom op vroegere verhaaltradities of zelfs in het algemeen, op het verdwijnen van het christendom uit het publieke domein. Slechts in een terzijde wordt het christendom genoemd.

Han bijt zich in zijn boekje stuk op de verkruimeling van al ons doen en denken in deze tijd door de almacht van technologie en consumentisme. Maar oorzaak en gevolg van de rampzalige toestand waarin we verkeren krijgen bij hem geen aandacht. Waar komt die in alles overheersende rampspoed feitelijk vandaan? En waar te beginnen er wat aan te doen? Die vragen gaat hij uit de weg.

Je hoeft als filosoof van mij de werken van Augustinus niet allemaal uit je hoofd te kennen. Maar de filosofie schiet, blijkt weer uit deze kreet van verontrusting, zwaar tekort waar het gaat om de ideeënleer van het christendom. Zonder het woord ‘heidendom’ zelfs maar te noemen, of ‘inheemse cultuur’, zijn alle westerse filosofen die Han aanhaalt als roependen in de woestijn. Je kan nog beter in een Ierse pub gaan luisteren naar zangers en vertellers om te weten wat er mis is aan de cultuur van het verhaal dan te luisteren naar de wijsheden van Heidegger, Kant, Nietzsche en/of Arendt.

Kort en goed. Waar Han ‘de tijd’ verwijten maakt, waarin das Erzählen en die Geschichte hun gemeenschapsvormende, helende en toekomstverwachting wekkende werking kwijt zijn geraakt, schiet hij zelf tekort in het Erzählen einer Geschichte. Hij poneert terecht een groot probleem maar maakt daar geen verhaal van. Want het probleem dat hij poneert ontbeert een begin (het taboe op lokale volksverhalen in de Middeleeuwen, door filosofisch denker Augustinus wel het meest hartstochtelijk bepleit), een midden (de door hem beschreven toestand van apathie en stuurloosheid) en een eind (een hoopgevend toekomstperspectief).

Voor zijn snoeiharde veroordeling van de huidige, elke gemeenschappelijke zingeving verpletterende commercie ben ik hem dankbaar. Maar een verhaal wil meer dan dat.