Oh, oh, juichtoon!

Ingegeven @ vr 13-01-2012. In: Verhaal & Kunst

Een tijd geleden schreef ik op deze website een boos en slordig stuk over kunst met pindakaas. Een al te overhaast protest tegen sommige abstracte kunst die wordt bedoeld en uitgebaat als kenmerk van de westerse cultuur en leefstijl. Vaak is het zo met boosheid dat het even moet bezinken vooraleer het aan de haag der tanden op gepaste wijze kan ontsnappen. Mijn boosheid is niet afgenomen, dat hoeft ook niet, maar heeft zich dankzij de krant van gisteren (12 januari) weten te beteugelen. Het gaat over een banaan, Lady Gaga en een schrille juichtoon die lelijk en gevaarlijk is (en waar het nu maar voor eens en voor altijd mee afgelopen moet zijn!).

Niet toevallig was het Sandra Smallenburg, de recensent die elders kunst met pindakaas verheerlijkt, die over De Banaan waarover Andy Warhol en The Velvet Underground het auteursrecht betwisten, schreef: “Van wie is de beroemdste banaan ter wereld? … Wie heeft daar eigenlijk het copyright op?” Die toon waarmee gesuggereerd wordt: vraag dit een menigte in India, China, Afrika of waar dan ook en er ontbrandt onmiddellijk een felle woordenstrijd. Met dezelfde superlatieventoon gaat het artikel verder over Warhols roem en navenante marktwaarde.

Dit is het nou wat ik bedoel, dat typisch Amerikaanse, alles overstijgende gegil als het maar om de sensatie van Iets Nieuws gaat. Daarin en in niets anders beleef je nog iets met elkaar, het evenement van de ontregelende lef. Amerikanen gillen vaak en graag bij te leveren prestaties en het is alsof de schreeuwerige leegheid van dit soort kunstmanifestaties daartoe het intellectuele voortouw neemt. Alsof die normbepalend zijn voor de normloosheid waarmee in dezelfde krant de banaan van een soldaat zijn inhoud uitgiet over het lijk van een Afghaan.

Leg ik naast het banaanartikel het artikel van Sarah Meuleman op de Opiniepagina, dertien pagina’s verderop, waarin zij ervoor pleit een toontje lager te zingen als het om hoge kunst gaat, dan kom ik weer een beetje bij mijzelf. Eerst lees ik, alweer als door een wesp gestoken, over hoe Lady Gaga een ontmoeting heeft met Beethoven op een terrasje op het Amsterdamse Leidseplein. Om daarna te worden meegezogen in het vervolg van het artikel. Als Lady Gaga een ‘barbaar’ is, met haar brutale speklapjesvertoon als ‘het verkennen van de grenzen van het toelaatbare’, en haar bewonderaars ‘barbaren’ zijn (aldus Alessandro Baricco), dan verkiest de schrijfster het barbaarse onderdeel te laten zijn van hoge kunst, liever dan het laatste boven het barbaarse te verheffen. Mijn idee, al sinds ik een bewonderaar ben van Shakespeare, Vincent van Gogh en Het Werkteater.

Dus niks mis met kunst van pindakaas, schedels met diamanten (ook Handy Hirst komt voorbij in deze zelfde krant van 12 januari), een banaan en speklapjes? Nee, Sarah Meuleman, zo vlug heb je me nu ook weer niet gewonnen voor jouw op zichzelf uitstekende pleidooi voor het openzetten van de deur door kunstenaars voor alles wat zich aandient. Daarvoor ben je inderdaad juist kunstenaar, om te verenigen wat schijnbaar onverenigbaar is. Maar ik bedoel wat anders. Ik bedoel de razernij van de sensatie voor het Nieuwe. Die schrille hoge toon die alles uitwist, het hijgend najagen van alles wat zich aandient met diezelfde hoge toon. Je zegt het zelf al, Beethoven zette die toon in, de hysterie van het uitbundige. Kunst en het uitbundige kunnen heel goed samengaan, maar het uitbundige – of in recensietermen ‘het verkennen van de grenzen van het normatieve’ – moet niet het doel van kunst zijn. Als een banaanafbeelding het geschopt heeft tot “de beroemdste van de wereld” dan hebben we het niet over kunst maar over propaganda. En Lady Gaga is er ook zo een. Het is dan aan de kunstkritiek om beide te ontwarren, kunst en propaganda, mysterie en manifestatie, verheffing en sensatie, zingeving en show, intrinsieke kwaliteit en marktwaarde. Kortom het duiden van betekenissen. Niet om daar blindelings in mee te gaan.

Kunst. Kunst om de kunst is nutteloos, vrijblijvend en doe vooral wat je niet laten kunt. Maar kunst is meer. Kunst is ook eidolon, toonbeeld, duiding van betekenissen en verheffing. Een schrille toon die erop uit is om de hele wereld te veroveren is daar een stoorzender bij.