Verhalenmakers opgelet!

In: Verhaal & Actualiteit

Het verhalendier de mens

De mens, het dier ontgroeid, bracht de begeestering op aarde. Onder uitroepen van Ah en Aai en Oh. De zinnen aanvurend de wereld, in haar verschrikkingen en pracht, te duiden. De geest begroet het al, versmelt ermee, het heerlijkste uit haar bestaan. Met de luide uitroep Ah! duidt zij de donder, de godheid met een naam. Duidt zij de bomen, bergen, beken, zeeën, uitroepende Oh! en Aai! De opkomst van de zon, de roep van een vogel, het flakkerende vuur. Het verhaal-van-alle-dingen verwelkomt alles liefdevol. Verhalendier de mens buigt zich voor het al.

Verhalen zijn als metaforen. Een verschijning in de geest vertaald in beelden, in scène gezet in een voor hun publiek vertrouwde plek. Literaire schrijvers kunnen dat. Als een sjamaan vertalen zij het geestelijke naar het aardse, het eeuwige naar het tijdelijke, vatten ze een wijsheid in een beeld. Stuur biedend aan de geest van hun publiek, stuur toe-eigenend van bestuurders. Stuurloos is de mens zonder verhaal, een walvis op het droge.

Abrenuntio, ik zweer af (de goden lief te hebben)

In een werelddeel vernoemd naar een godin strooide de godenschemering roet in het eten. Namens de enig ware God beval een uit het Romeinse Rijk herrezen staatsbestuur dat voor de gelovige geen plaats meer was voor Ah, noch Aai noch Oh. Wetten en decreten werden uitgevaardigd. Wie zijn goden weigerde af te zweren wachtte de wrake Gods en eeuwig brandend vuur. Hoe onpeilbaar diep is de daardoor in de geest geslagen wonde? Hoe diep is het menselijke leed wanneer de mens zijn voorouder- en ontstaansverhaal met vernietigend geweld ontnomen wordt? Geminacht, verbrijzeld en vertrapt in duizend jaar en langer?* Wanneer en hoe zal recht gesproken worden? Of wórdt al recht gesproken nu? Wordt een tot in onze tijd doorwoekerende erfenis van afgedwongen afzwering de staatsbestuurders aangerekend, nu ‘elites’, stuurloos, radeloos en schaamteloos, de maat genomen krijgen door ‘het volk’?

“Maar waarde volk”, aldus het weldenkend, democratisch staatsbestuur, “je hebt toch de vrijheid over verhalen te beschikken zoveel je wil! Een overvloed aan entertainment en vertier staat voor je klaar! Een zoekopdracht aan je mobieltje, vertel mij het verhaal, en hup, je hebt whatever you may like!” Maar och, het bedoelde verhaal laat zich niet kennen, nog niet in miljarden data. Het mobieltje zwijgt. In de data van de in zijn door hem verheerlijkte verstand gevluchte mens is geen verhaal te bekennen dat voldoet. De geest van Ah en Aai en Oh, eens uitgeleverd aan het staatsbestuur, zwijgt in het mobieltje.

Verhalenmakers aan het werk

De verzoening met het al zal zich opnieuw moeten bewijzen. Spijtbetuiging door de godsdienst om haar radicaliserende verleden kan daar een belangrijk onderdeel van zijn. Aanzetten daartoe zijn al sporadisch waar te nemen in het nieuws. Maar zonder verhalenmakers lukt het niet. Zij zullen zich als gilde moeten heruitvinden, de Republiek der Letteren tot revolutie manend. Zij zullen mee moeten besturen in instellingen en bedrijven. Hup, die boardroom in, en uit het verhaal van hun geschiedenis een nieuw geweten putten. Uit hun toekomst nieuwe idealen. Totdat iedere verworvenheid van de moderne mens, elke techniek en elk product het Aha!-label verdient van het in de geest ontstaan ervan.

Maar dan, ten slotte, het belangrijkste. Op scholen zal de nadruk op het literair vertellen moeten liggen. Zodat geen leerling of student niet in de letteren wordt ingewijd. Zodat we, als een kers op de taart van wat het narratieve feest moet worden, de Olympische Spelen kunnen besluiten met een drama of verhaal dat uit de honderd-en-meer inzendingen tot het beste uitverkoren wordt. Zodat het verhaal de ereplaats in onze hoofden kan hervinden.

*Wat verloren is gegaan is samen te vatten in het acroniem annafalost: , ancestor worship, nature worship, family culture, local culture, storytelling. Pas de laatste tijd wordt aan sommige van deze van de volkscultuur ontvreemde zaken herstelwerk verricht. Zoals in local culture en aanzetten tot ancestor worship in tv-programma’s. Maar zolang het regime van de ontvreemding onbestreden blijft, blijft het in het Westen leven op een vulkaan.